Hiện nay, phân bón chiếm tới 50% chi phí trong sản xuất nông nghiệp, song do kiến thức sử dụng còn hạn chế nên nông dân sử dụng bừa bãi, lãng phí không chỉ kém hiệu quả mà còn gây ô nhiễm môi trường. Đây là những nội dung được thảo luận trong hội nghị sử dụng phân bón và hóa chất trong canh tác nông nghiệp do Bộ NN&PTNT vừa tổ chức.

Lãng phí 2 tỷ USD/năm

Theo Bộ NN&PTNT, hiện cả nước có 26 triệu héc ta đất nông nghiệp, nhu cầu sử dụng phân bón trung bình mỗi năm khoảng 10,3 triệu tấn, trong đó các doanh nghiệp trong nước tự sản xuất được khoảng 8 triệu tấn, còn lại là nhập khẩu. PGS.TS Phạm Quang Hà (Viện Môi trường nông nghiệp Việt Nam) cho biết, hằng năm Việt Nam lãng phí trên 5 triệu tấn phân các loại với giá trị ít nhất 2 tỷ USD, gây thiệt hại lớn về kinh tế cho nông dân và xã hội. Đồng thời, việc chưa quan tâm đào tạo kiến thức về sử dụng phân bón cho người lao động, trước hết là các cán bộ kỹ thuật, khuyến nông, quản lý nông nghiệp, người kinh doanh và quản lý phân bón khiến hiệu quả trồng trọt thấp. Có những trường hợp bón không đúng cách, nông dân bón quá nhiều phân, đạm làm chua đất, tích tụ kim loại nặng làm ô nhiễm nguồn nước ngầm, có thể khiến cây bị chết, gây thiệt hại về kinh tế.
 

Bên cạnh đó, nạn phân bón giả, kém chất lượng vẫn trôi nổi trên thị trường. Trung bình mỗi năm các ngành chức năng xử phạt trên 3.000 vụ vi phạm về phân bón, thu giữ 1.000 tấn phân bón các loại không bảo đảm chất lượng. Theo bà Nguyễn Thị Hằng - Phó Chánh Thanh tra Sở NN&PTNT Hà Nội, từ đầu năm đến nay, các đơn vị của Hà Nội đã tiến hành kiểm tra 27 tổ chức, cá nhân kinh doanh buôn bán phân bón trên địa bàn, đã xử phạt 7 cơ sở sản xuất có hành vi vi phạm về chất lượng hàng hóa, vi phạm các điều kiện trong buôn bán phân bón, sản xuất phân bón không phù hợp với tiêu chuẩn đã công bố, sai nhãn mác. Vẫn có hiện tượng đại lý kinh doanh buôn bán phân bón trà trộn hàng giả với hàng thật để kiếm lời trong khi người nông dân do không mua được phân bón trực tiếp từ các doanh nghiệp mà chủ yếu mua ở các cửa hàng quen nên không thể kiểm định được chất lượng. 

Đào tạo đi đôi với xử lý

Theo PGS.TS Nguyễn Như Hà - Học viện Nông nghiệp Việt Nam, để khắc phục tình trạng lãng phí trong sử dụng phân bón cần quan tâm trang bị các kiến thức cần thiết về sử dụng phân bón hiệu quả cho nông dân trong các lĩnh vực sản xuất nông nghiệp, kinh doanh phân bón... Các kiến thức cần trang bị không chỉ về đặc điểm phân bón mà quan trọng hơn là những điều kiện cho việc bón phân cân đối và hợp lý. Cần khai thác hiệu quả các nguồn phân hữu cơ, phế phụ phẩm nông nghiệp để làm trong sạch môi trường chăn nuôi, giảm phát thải khí nhà kính và cung cấp thêm chất dinh dưỡng cho cây trồng. Theo tính toán, với đàn gia súc như hiện nay thì hằng năm chúng ta có thể cung cấp khoảng 120 - 150 triệu tấn phân chuồng, song thực tế con số này không đạt quá 30%, nguyên nhân là do hình thức chăn nuôi công nghiệp, không sử dụng chất độn chuồng. Đây cũng là một trong những nguyên nhân gây lãng phí thêm 45-50 triệu tấn rơm rạ không được tái sử dụng, làm mất đi chất hữu cơ để tạo nền thâm canh, cung cấp các chất dinh dưỡng khác cho cây trồng.

Ngoài việc sử dụng phân bón chưa đúng cách, vấn đề nan giải nhất hiện nay là tình trạng phân bón giả, kém chất lượng. Theo TS. Nguyễn Việt Bắc, chuyên gia trong lĩnh vực nông nghiệp, các bộ, ban, ngành cần phối hợp với chính quyền địa phương tăng cường công tác kiểm tra các cửa hàng bán phân bón, nếu phát hiện vi phạm cần tịch thu tiêu hủy theo quy định. Tuy nhiên, đây chỉ là biện pháp trước mắt, do chế tài xử lý các vi phạm không triệt để, nhiều nơi buông lỏng quản lý làm cho thị trường phân bón hỗn loạn, trong khi đó lợi nhuận quá lớn, nên thương lái vẫn tìm đủ mọi cách để sản xuất hàng giả. Do đó cần tái kiểm tra nhiều lần, vi phạm nghiêm trọng có thể thu hồi giấy phép kinh doanh.